Cán cân thương mại là gì?

  Thương mại quốc tế đóng vai trò ngày càng quan trọng. Việc các quốc gia trao đổi hàng hóa và dịch vụ với nhau đã tạo nên một mạng lưới kinh tế toàn cầu. Cán cân thương mại như một chiếc cân, đo lường sự cân bằng giữa lượng hàng hóa và dịch vụ mà một quốc gia xuất khẩu và nhập khẩu.

Cán cân thương mại là gì?

Cán cân thương mại là một chỉ số quan trọng trong kinh tế vĩ mô, phản ánh sự chênh lệch giữa giá trị xuất khẩu và giá trị nhập khẩu của một quốc gia trong một khoảng thời gian nhất định (thường là một năm).

Nó là phần quan trọng của cán cân thanh toán, giúp theo dõi tình hình thương mại quốc tế và ảnh hưởng trực tiếp đến nền kinh tế của một quốc gia.

Cán cân thương mại > 0: Quốc gia đó có thặng dư thương mại, nghĩa là xuất khẩu nhiều hơn nhập khẩu.

Cán cân thương mại < 0: Quốc gia đó có thâm hụt thương mại, nghĩa là nhập khẩu nhiều hơn xuất khẩu.

Cán cân thương mại = 0: Cán cân thương mại cân bằng, nghĩa là xuất khẩu bằng nhập khẩu.

Ví dụ minh họa:

Theo số liệu của Tổng cục Thống kê Việt Nam, trong năm 2020, Việt Nam có một năm ghi nhận cán cân thương mại thặng dư lớn. Cụ thể, xuất khẩu hàng hóa đạt gần 281 tỷ USD, trong khi giá trị nhập khẩu khoảng 260 tỷ USD. Điều này dẫn đến một thặng dư thương mại khoảng 20 tỷ USD.

Cách tính toán cán cân thương mại

Cán cân thương mại được tính bằng công thức đơn giản sau:

Cán cân thương mại= Giá trị xuất khẩu- Giá trị nhập khẩu

Giá trị xuất khẩu là tổng giá trị của hàng hóa và dịch vụ mà một quốc gia bán ra nước ngoài trong một khoảng thời gian nhất định.

Giá trị nhập khẩu là tổng giá trị của hàng hóa và dịch vụ mà một quốc gia mua từ các quốc gia khác trong cùng thời gian.

• Cán cân thương mại > 0: Quốc gia đó có thặng dư thương mại, nghĩa là xuất khẩu nhiều hơn nhập khẩu.
• Cán cân thương mại < 0: Quốc gia đó có thâm hụt thương mại, nghĩa là nhập khẩu nhiều hơn xuất khẩu.
• Cán cân thương mại = 0: Cán cân thương mại cân bằng, nghĩa là xuất khẩu bằng nhập khẩu.

Các loại cán cân thương mại phổ biến

Cán cân thương mại có thể được phân loại thành các loại chính sau:

Cán cân thương mại thặng dư (Surplus): Khi giá trị xuất khẩu lớn hơn giá trị nhập khẩu, quốc gia có thặng dư thương mại. Điều này thường cho thấy nền kinh tế đang sản xuất nhiều hàng hóa và dịch vụ để xuất khẩu, qua đó có thể tích lũy ngoại tệ và cải thiện dự trữ quốc gia.

Cán cân thương mại thâm hụt (Deficit): Khi giá trị nhập khẩu vượt quá giá trị xuất khẩu, quốc gia có thâm hụt thương mại. Thâm hụt thương mại kéo dài có thể là dấu hiệu của một nền kinh tế phụ thuộc vào hàng hóa nhập khẩu và có thể gây áp lực lên tỷ giá, nợ công hoặc nền tảng sản xuất trong nước.

Cán cân thương mại cân bằng (Balanced): Cán cân thương mại cân bằng xảy ra khi giá trị xuất khẩu và giá trị nhập khẩu gần như tương đương. Trong trường hợp này, quốc gia không có thặng dư hay thâm hụt thương mại lớn.

Tác động của cán cân thương mại đến nền kinh tế

Cán cân thương mại có ảnh hưởng sâu rộng đến nền kinh tế của một quốc gia, với các tác động chính như sau:

Tác động đến tăng trưởng kinh tế

• Một cán cân thương mại thặng dư có thể tạo ra sự ổn định cho nền kinh tế, giúp tăng trưởng kinh tế bền vững nhờ vào nguồn thu ngoại tệ.

• Cán cân thương mại thâm hụt kéo dài có thể khiến nền kinh tế phải vay nợ từ nước ngoài, gây ra gánh nặng tài chính trong tương lai.

Ảnh hưởng đến tỷ giá và dự trữ ngoại hối

• Khi một quốc gia có thặng dư thương mại, lượng ngoại tệ thu được sẽ giúp củng cố dự trữ ngoại hối và có thể làm tăng giá trị đồng tiền nội tệ.
• Nếu thâm hụt thương mại có thể tạo áp lực giảm giá trị đồng nội tệ và làm giảm dự trữ ngoại hối.

Ảnh hưởng đến sản xuất trong nước

• Cán cân thương mại thâm hụt có thể phản ánh một nền kinh tế đang quá phụ thuộc vào hàng hóa nhập khẩu, làm giảm động lực cho sản xuất trong nước.
• Thặng dư thương mại có thể khuyến khích tăng trưởng sản xuất và đổi mới công nghệ.

Tác động đến lạm phát

• Thâm hụt thương mại có thể gây ra lạm phát do gia tăng nhập khẩu, đặc biệt là đối với các mặt hàng tiêu dùng thiết yếu.
• Nếu hàng nhập khẩu có giá trị lớn và là yếu tố đầu vào của sản xuất, sự tăng giá của chúng có thể làm gia tăng chi phí sản xuất trong nước.

Các yếu tố ảnh hưởng đến cán cân thương mại

Nhiều yếu tố có thể ảnh hưởng đến cán cân thương mại của một quốc gia, bao gồm:

Chính sách thương mại quốc gia

Các chính sách thuế quan, hạn ngạch nhập khẩu, và các biện pháp bảo vệ ngành sản xuất trong nước có thể ảnh hưởng đến xuất khẩu và nhập khẩu. Một quốc gia có chính sách khuyến khích xuất khẩu hoặc hạn chế nhập khẩu có thể có thặng dư thương mại.

Tỷ giá hối đoái

Sự biến động của tỷ giá đồng tiền cũng ảnh hưởng đến cán cân thương mại. Nếu đồng nội tệ yếu đi so với các đồng tiền khác, hàng hóa xuất khẩu của quốc gia sẽ trở nên rẻ hơn và có thể thúc đẩy xuất khẩu, từ đó giảm thâm hụt thương mại.

Tình hình sản xuất và tiêu dùng trong nước

Mức độ sản xuất trong nước, năng lực cạnh tranh của các ngành sản xuất, và nhu cầu tiêu dùng cũng ảnh hưởng trực tiếp đến xuất khẩu và nhập khẩu. Nền kinh tế phát triển mạnh mẽ, với năng lực sản xuất cao, sẽ có khả năng xuất khẩu lớn hơn và giảm nhập khẩu.

Môi trường kinh tế toàn cầu

Điều kiện kinh tế quốc tế, như sự thay đổi trong chuỗi cung ứng, khủng hoảng kinh tế toàn cầu, hay giá cả hàng hóa quốc tế, có thể làm thay đổi cán cân thương mại. Ví dụ, khi giá dầu tăng cao, các quốc gia nhập khẩu dầu sẽ có thể phải đối mặt với thâm hụt thương mại.

Cạnh tranh quốc tế

Sự cạnh tranh giữa các quốc gia trong việc xuất khẩu hàng hóa và dịch vụ có thể tác động đến cán cân thương mại. Một quốc gia có thể bị thâm hụt nếu các ngành sản xuất trong nước không cạnh tranh được với sản phẩm ngoại nhập.

Kết luận

Cán cân thương mại là một chỉ số kinh tế quan trọng, phản ánh mối quan hệ giữa xuất khẩu và nhập khẩu của một quốc gia. Việc duy trì cán cân thương mại ổn định là yếu tố quan trọng trong chính sách kinh tế vĩ mô của mỗi quốc gia, ảnh hưởng trực tiếp đến tăng trưởng kinh tế, tỷ giá, sản xuất trong nước và sức khỏe tài chính quốc gia. Hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến cán cân thương mại giúp các nhà hoạch định chính sách có những chiến lược hợp lý để duy trì sự ổn định và phát triển bền vững cho nền kinh tế quốc gia.