Nợ công là gì?

 Nợ công, hay còn gọi là nợ chính phủ, là tổng số tiền mà nhà nước vay từ các nguồn trong và ngoài nước để bù đắp thâm hụt ngân sách và tài trợ cho các hoạt động phát triển kinh tế – xã hội. Đây là một yếu tố quan trọng trong chính sách tài khóa, phản ánh năng lực tài chính và uy tín của quốc gia trên thị trường quốc tế. Quản lý nợ công hiệu quả không chỉ giúp duy trì sự ổn định kinh tế vĩ mô mà còn tạo điều kiện cho tăng trưởng bền vững.

Nợ công là gì?

Nợ công là khoản vay của nhà nước, là tổng các khoản vay từ trung ương đến địa phương.

Nợ công bao gồm nợ Chính phủ, nợ được Chính phủ bảo lãnh và nợ chính quyền địa phương.

Phân loại Nợ công

Nợ chính phủ

Đây là khoản nợ bắt nguồn từ các khoản vay trong nước và nước ngoài được phát hành trên danh nghĩa nhà nước hay chính phủ. Nợ chính phủ bao gồm:

• Nợ do bởi chính phủ phát hành công cụ nợ;
• Nợ do chính phủ ký kết và thỏa thuận với các khoản vay trong và ngoài nước;
• Nợ của ngân sách trung ương vay tại quỹ dự trữ tài chính của nhà nước, ngân quỹ nhà nước hay quỹ tài chính nhà nước bên ngoài ngân sách.

Nợ được chính phủ bảo lãnh

Khoản nợ này được vay bởi các doanh nghiệp, ngân hàng chính sách và do chính phủ bảo lãnh. Nó bao gồm:

• Nợ của doanh nghiệp do chính phủ bảo lãnh vay;
• Nợ của ngân hàng chính sách vay được chính phủ bảo lãnh.

Nợ chính quyền địa phương

Khoản nợ này là do ủy ban nhân dân cấp tỉnh vay. Khoản nợ này bao gồm:

• Nợ do phát hành trái phiếu chính quyền địa phương;
• Nợ do vay lại vốn vay ODA, vay các khoản ưu đãi của nước ngoài;
• Nợ thuộc ngân sách địa phương vay từ ngân hàng chính sách của nhà nước, các quỹ tài chính cấp tỉnh, ngân quỹ nhà nước và một số các khoản vay khác theo quy định pháp luật về ngân sách nhà nước.

Nguyên tắc quản lý nợ công theo quy định hiện hành

Xét theo các quy định tại Điều 5 Luật Quản lý nợ công 2017, việc quản lý nợ công được thực hiện theo các nguyên tắc cụ thể như sau:

• Nhà nước quản lý thống nhất về nợ công, bảo đảm thực thi các trách nhiệm, quyền hạn của cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan đến quản lý nợ công;
• Kiểm soát một cách chặt chẽ các chỉ tiêu an toàn nợ công, đảm bảo nền tài chính quốc gia an toàn, bền vững và ổn định kinh tế vĩ mô;
• Các việc như đề xuất, thẩm định, phê duyệt chủ trương vay, đàm phán, ký kết thỏa thuận vay và phát hành các công cụ nợ, phân bổ, sử dụng vốn vay phải đúng mục đích và hiệu quả. Các khoản vay cho việc bù đắp bội chi ngân sách nhà nước chỉ được sử dụng cho đầu tư phát triển, không sử dụng cho chi thường xuyên;
• Bên vay, bên vay lại, đối tượng được chính phủ bảo lãnh phải chịu trách nhiệm thực hiện đầy đủ, đúng hạn đối với các nghĩa vụ liên quan về khoản vay, khoản vay lại được chính phủ bảo lãnh. Không chuyển khoản nợ thành vay lại nguồn vốn ODA, vay ưu đãi nước ngoài, nợ được chính phủ bảo lãnh thành vốn cấp phát ngân sách nhà nước;
• Bảo đảm chính xác, tính đúng, tính đủ nợ công; công khai minh bạch trong quá trình quản lý nợ công và gắn với trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, các nhân có liên quan trong quản lý nợ công.

Những yếu tố nào dẫn đến nợ công

Thâm hụt ngân sách

• Chi tiêu công quá lớn: Đầu tư vào cơ sở hạ tầng, phúc lợi xã hội, quốc phòng… vượt quá khả năng cân đối ngân sách.
• Thu nhập quốc gia giảm: Do suy thoái kinh tế, giảm thuế, hoặc thay đổi chính sách thuế.
• Các sự kiện bất ngờ: Chiến tranh, thiên tai, khủng hoảng kinh tế… đòi hỏi chi tiêu khẩn cấp.

Thâm hụt ngân sách kéo dài khiến Nợ công gia tăng nhanh chóng.

Lãi suất

Lãi suất cao sẽ làm tăng chi phí trả nợ của chính phủ, từ đó làm tăng thêm gánh nặng nợ công.

Bởi vì, lãi suất có thể tăng do nhiều yếu tố như lạm phát, chính sách tiền tệ của ngân hàng trung ương, nhu cầu vốn trên thị trường.

Tăng trưởng kinh tế

Tăng trưởng kinh tế chậm hoặc âm sẽ làm giảm thu nhập của chính phủ, đồng thời tăng chi tiêu xã hội, từ đó làm gia tăng áp lực lên ngân sách và đẩy nợ công lên cao.

Đặc biệt là Suy thoái kinh tế, khủng hoảng tài chính, biến động giá cả hàng hóa… đều ảnh hưởng đến tất cả các đối tượng trong nền kinh tế.

Tỷ giá hối đoái

Biến động tỷ giá hối đoái có thể làm tăng chi phí trả nợ đối với các khoản nợ nước ngoài, đặc biệt khi đồng nội tệ mất giá.

Các yếu tố khác

• Chính sách tài khóa: Các chính sách thuế và chi tiêu của chính phủ có ảnh hưởng trực tiếp đến cân đối ngân sách và nợ công.
• Sự kiện bất ngờ: Các sự kiện như chiến tranh, thiên tai, khủng hoảng tài chính… có thể gây ra những cú sốc lớn đối với nền kinh tế và làm tăng nợ công.
• Cơ cấu dân số: Dân số già sẽ làm tăng chi tiêu cho các chương trình phúc lợi xã hội, gây áp lực lên ngân sách.

Ảnh hưởng của Nợ công đến nền kinh tế

Ảnh hưởng tích cực

Đầu tư vào cơ sở hạ tầng

Nợ công có thể được sử dụng để đầu tư vào các dự án cơ sở hạ tầng quan trọng như đường xá, cầu cống, trường học, bệnh viện. Điều này có thể thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, tạo việc làm và cải thiện chất lượng cuộc sống.

Phát triển kinh tế

Trong trường hợp khủng hoảng kinh tế hoặc suy thoái, nợ công có thể được sử dụng để kích thích nền kinh tế thông qua các chính sách tài khóa mở rộng, như giảm thuế hoặc tăng chi tiêu công.

Cải thiện dịch vụ công

Nợ công có thể được sử dụng để tài trợ cho các dịch vụ công như y tế, giáo dục, an sinh xã hội, cải thiện chất lượng cuộc sống của người dân.

Ảnh hưởng tiêu cực

Gánh nặng lãi suất

Nợ công càng cao, chi phí trả lãi càng lớn. Điều này có thể làm giảm ngân sách dành cho các lĩnh vực khác như đầu tư, giáo dục, y tế.

Gia tăng rủi ro vỡ nợ

Khi nợ công quá cao, các nhà đầu tư sẽ trở nên thận trọng hơn khi mua trái phiếu chính phủ, dẫn đến tăng lãi suất và làm khó khăn hơn cho việc vay mượn trong tương lai.

Giảm khả năng ứng phó với các cú sốc

Khi nợ công cao, khả năng của chính phủ trong việc ứng phó với các cú sốc kinh tế như khủng hoảng, thiên tai sẽ bị hạn chế.

Ảnh hưởng đến niềm tin của nhà đầu tư

Nợ công cao có thể làm giảm niềm tin của các nhà đầu tư vào nền kinh tế, dẫn đến giảm đầu tư và làm chậm lại tăng trưởng kinh tế.

Lạm phát

Trong một số trường hợp, để trả nợ, chính phủ có thể in thêm tiền, dẫn đến lạm phát.

Kết luận

Nợ công là một thực tế không thể tránh khỏi trong hoạt động của các quốc gia. Tuy nhiên, việc quản lý nợ công một cách hiệu quả là vô cùng quan trọng. Nếu không được kiểm soát, nợ công quá cao có thể gây ra nhiều hệ lụy nghiêm trọng cho nền kinh tế và xã hội. Để đảm bảo sự ổn định và bền vững, các chính phủ cần có những chính sách tài khóa và tiền tệ phù hợp, nhằm cân đối giữa chi tiêu và thu nhập, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và giảm thiểu rủi ro nợ công